Mizaç
4 büyük maddenin en küçük zerreciklerindeki keyfiyetin birbirine tesir etmesinden açığa çıkan yeni keyfiyet mizaç olarak adlandırılmaktadır. Bir diğer ifade ile vurgulandığında; 4 büyük madde kuvvetlerinin birbirine tesir etmesi neticesinde vücuda gelen keyfiyet mizaç olarak kabul edilmektedir. Mutedil mizaç ve gayrı mutedil mizaçlardan daha sonra bahsedeceğiz.
Yaşadığımız dünyada tüm canlı ve cansız mevcudatların kendilerine has mizaçları mevcuttur. Yaşadığımız dünyada varlığını sürdüren canlı ve cansız mevcudatların mizaçlarının özellikleri ve 4 büyük maddenin birbiri ile etkileşimi sırasında şekillenerek hangi mizaca sahip olacağı 4 büyük maddeden herhangi birinin galip konumda durmasına bağlıdır. İnsanların rengi-çehresi, boyu-posu, ahlakı-mizacı, adeti, psikolojisi gibi durumlarla alakadar tipik farkların en temel kısmı, maddenin karışma keyfiyetinden kaynaklanmaktadır.
İnsanların rengi-çehresi ve boyu-posu ile ilgili şekil yönünden farklara sebep olan dahili unsurlar 4 büyük maddenin bedendeki ifadesi olup, bu unsurlar insanların doğma (ana) mizacını temsil eder. Ana mizaç suni yollar ile veya bir vasıta aracılığı ile değiştirilemez. Ancak insanları huyu-karakteri, ruh haleti, örf-adeti doğduktan sonraki toplumsal muhit etkisi sonucunda değişime uğrayabilmektedir. Toplumun yapısı, maddi koşullar, manevi değerler, insanların ruhsal hallerinin faziletlerinin değişiminde harici sebep olup rol oynamaktadır.
Varlıkların 4 büyük maddenin etkisi ve tesirini alması sonucunda meydana gelen yeni hal ilk mizaç olarak adlandırılmaktadır. Meydana gelen bu yeni halin keyfiyetleri karşılıklı olarak etkileşip yeni bir haleti meydana getirişi ise ikinci mizaç olarak adlandırılmaktadır. Örneğin; Mürekkep tıbbi bitkilerden terkibi yapılmış macunların birkaç ay geçtikten sonraki mizacında meydana gelen yeni halete ikinci mizaç denilmektedir. Mizaçlar 2 türe ayrılmaktadır.
- Mutedil Mizaç
- Gayri Mutedil Mizaç
Mutedil Mizaç
Keyfiyetlerin karşılıklı olarak birbirini çekmesi veya itmesi sonucunda açığa çıkan orta hal mutedil mizaç olarak adlandırılmaktadır. Başka bir ifadeyle; keyfiyetlerin tabii halde birbiri ile denge halindeki durumuna mutedil mizaç denilmektedir.
Mutedil mizaç 8 çeşide bölünmektedir:
a. Mutedil Cins Mizaç:
Bir cinsteki mutedil halin başka bir cinsin mizacında bulunmaması durumuna mutedil cins mizaç denilmektedir. Örneğin; insanların tabii mizacı, ruhsal hali, ahlakı gibi durumlar hayvan cinsinde asla bulunamaz. Dolayısıyla insanların mizacı hayvanların mizacına göre daha mutedil mizaç olarak kabul edilmektedir.
b. Nispi Cins Mutedil Mizaç:
Bir tür cins içindeki bir şahsın mizacının başka bir mizaca nispeten daha mutedil oluşu veya malum şahıs ile aynı mizaçtaki başka bir şahsın mizacından daha mutedil olması veya mutedil olarak kabul edilen birkaç şahıs içinde yukarıda vurgulanan mizaçtan daha mutedil oluşu nispi mutedil mizaç olarak adlandırılmaktadır.
c. Mutedil Cins Nevi Mizaç:
Bu hal tıpkı erkeklerin mizacının kadınların mizacına göre daha mutedil olması gibi, bir cinsteki insanların mizacının yine aynı cinsteki insanların mizacını göre daha mutedil olması mutedil cins nevi mizaç olarak adlandırılmaktadır.
d. Mutedil Nevi Sınıf Mizaç:
Bir erkeğin mizacının yine başka bir erkeğin mizacından daha üstün olması; bir erkeğin mizacının başka bir erkeğin mizacından da daha mutedil olması mutedil nevi sınıf mizaç diye adlandırılmaktadır.
e. Mutedil Sınıf Mizaç:
Herhangi bir yurt ve iklimdeki insanların mizacının, başka bir yurt ve iklimdeki kişilerin mizacına göre daha mutedil olması mutedil sınıf mizaç olarak adlandırılmaktadır.
f. Mutedil Nispi Mizaç:
Herhangi bir kıta, herhangi bir coğrafyada yaşayan bir şahsın mizacının yine bir başka şahsın mizacından daha mutedil oluşu, mutedil nispi mizaç olarak adlandırılmaktadır.
g. Mutedil Şahıs Mizaç:
Mizacı tayin edilmiş bir kişinin mizacının başka bir kişiye göre mizacının daha mutedil olması mutedil şahıs mizaç olarak adlandırılmaktadır.
h. Mutedil Şahıs Nispi Mizaç:
Aynı cinste mizaca sahip iki kişiden birinin mizacının diğerine göre daha mutedil olması mutedil şahıs mizaç olarak adlandırılmaktadır.
GAYRI MUTEDİL MİZAÇ
Gayrı mutedil mizaç iki türe bölünmektedir.
- Gayrı Mutedil Yalnız Mizaç
- Gayri Mutedil Mürekkep Mizaç
a) Gayrı Mutedil Yalnız Mizaç:
- Mutlak Sıcak Mizaç:
Sıcaklığın nem, kuruluk ve soğukluğa göre mutlak üstünlükte olması, mutlak sıcak mizaç olarak adlandırılmaktadır.
- Mutlak Nemli Mizaç:
Nemliliğin sıcaklık, kuruluk ve soğukluğa göre mutlak üstünlükte olması, mutlak nemli mizaç olarak adlandırılmaktadır.
- Mutlak Soğuk Mizaç:
Soğukluğun sıcaklık ve nemliliğe nispeten mutlak üstünlükte olması, mutlak soğuk mizaç olarak adlandırılmaktadır. Soğukluk mutlak durumda olsa da nispi kuruluktan dolayı açığa çıkmaz.
- Mutlak Kuru Mizaç:
Kuruluğun sıcaklık ve nemliliğe nispeten mutlak üstünlükte olması, mutlak kuru mizaç olarak adlandırılmaktadır. Ancak mutlak kuru mizacı her şeyin gelişimin son noktasına gelip sınıra ulaştıktan sonra aslına geri dönüş hali ile birleştirip bakmak gerekir. Bu noktadan bakıldığında insanların yaşlılık evresinin son basamağı sonlanıp hayatının asli terkibi kısımlarına parçalanma cereyanı, mutlak kuruluğa uygun gelmektedir. Örneğin; Bazı kişilerin yaşlılık evresinde deri üstü ve iç organlarına anormal halde nem toplanması hali meydana gelse de, çoğunlukla yaşlı kişilerin iç mizacı soğuk, dış mizacı kuruluğa doğru meyledişi ile birlikte hayatının son devresinde kuruluk yine de mutlak üstünlüğü ele geçirmektedir. Sonuç olarak denilebilir ki; maddenin miktarı ve kalitesi yönünden değişimleri, son dönemde kuru soğuk olmakta, insanda ölümünden sonra parçalanmanın olduğu evrede mutlak kuruluk ile nispi soğukluk evresi gerçekleşmektedir. Bu haldeki gayrı mutedil yalnız mizacın 3- ve 4- türü mahiyet olarak kuru soğuk olup, keyfiyeti toprak özelliğindedir.
b) Gayrı Mutedil Mürekkep Mizaç:
- Kuru-Sıcak Mizaç:
Kuruluk ve sıcaklığın nemlilik ve soğukluğa kıyasla galip konumda olması kuru sıcak mizaç olarak adlandırılmaktadır. Keyfiyet olarak ateş ile temsil edilmektedir.
- Nemli-Sıcak Mizaç:
Nem ve sıcaklığın kuruluk ve soğukluğa kıyasla galip konumda olması, nemli sıcak olarak adlandırılmaktadır. Keyfiyet olarak hava ile temsil edilmektedir.
- Kuru-Soğuk Mizaç:
Kuruluk ve soğukluğun nem ve sıcaklığa kıyasla galip konumda olması, kuru soğuk mizaç olarak adlandırılmaktadır. Keyfiyet olarak toprak ile temsil edilmektedir.
- Nemli-Soğuk Mizaç:
Nemlilik ve soğukluğun kuruluk ve sıcaklığa kıyasla galip konumda olması, kuru soğuk mizaç olarak adlandırılmaktadır. Keyfiyet olarak su ile temsil edilmektedir.
Uzman Eczacı Pidan PESEN ÖZDOĞAN